5e etappe Van Laude naar Foxel (24km, 26 gelopen) 14 – 9 – 2023
Het lukt ons deze morgen om met het busje een vierhonderd meter over het zandpad langs het Ruiten-Aa kanaal te rijden. Het pad is ondanks de regen nog goed begaanbaar. Bij de Slangenborgerweg ga ik vandaag beginnen, omdat ik dit pad tijdens de vorige etappe voorbij gelopen ben (zie etappe 4). Het is even na half tien als ik afscheid van Saak neem en het pad op ga. Saak zal zich een aantal uurtjes bij het Ruiten-Aa kanaal proberen te vermaken, want ze loopt vandaag het eerste stuk niet met mij mee. Echt rustig zit ze er nog niet, want een trekker met een giertank is druk bezig op een akker en dat is bij het busje duidelijk te horen. Na een vijfhonderd meter moet ik mij tussen een enorme bak (voor de opvang van gier) en een auto met een giertank doorworstelen om op het pad te blijven. Dat het pad ook nog gebruikt wordt door wandelaars is blijkbaar niet bij de harde werkers opgekomen, al heb je als wandelaar natuurlijk maar weinig ruimte nodig. In ieder geval groet de man bij de giertank mij vriendelijk als ik hem passeer en gaat rustig door met zijn werkzaamheden.
Was het pad eerst nog vrij breed, nu is er ondanks een bord met ‘Vrij wandelen op wegen en paden’ nog nauwelijks sprake van een pad (zie foto). Het onderhoud van wandelpaden heeft bij Laude bepaald geen prioriteit.
Niet lang daarna steek ik de Laudermarkenweg over en loop over een zandpad, de Middelbroekmeersterweg (prachtig scrabble woord) door de landerijen van Laude naar…. jawel, de Ruiten Aa. Deze prachtige beek kom ik nu al een paar etappes regelmatig tegen en dat is geen straf. Maar eerst moet ik nog een klein honderd meter over de Ter Apelerstraat voor ik op het pad langs de beek terecht kom. Rechts van de Ter Apelerstraat kronkelt de oude beek nog ouderwets, maar waar ik langs moet, loopt de beek veel rechter door het landschap. Het kan niet anders of ik heb hier nog met de gekanaliseerde beek te maken.
Ik bestudeer de kaartjes in mijn boek en zie dat ik nog lang niet van de Ruiten-Aa af ben. Het kan dan ook haast niet anders of de beek en het beekdal moeten vroeger een behoorlijke barrière geweest zijn tussen Nederland en Duitsland. Je kunt hem dan ook bijna als een oude ‘grensrivier’ zien, hoewel de afstand tot de grens soms nog wel 3 kilometer is. Nieuwsgierig als ik ben probeer ik toch nog wat meer informatie over deze beek te krijgen: De Ruiten Aa wordt voor het eerst in 1327 vermeld als Ruetna. De naam zou verbonden moeten worden met Gronings (Nedersaksisch) roet, ruut, dat ‘onkruid’ betekent. Anderen denken eerder aan een Protogermaans woord *rûh-itha, dat ‘ruigte, struikgewas, onkruid (met name waterplanten als riet en biezen)’ zou betekenen. Kortom het nu onbeduidende beekje was vroeger ongetwijfeld niet gemakkelijk te passeren.
Ik kom bij het gehucht Ter Wisch waar ik weer even afscheid neem van de beek. Het gehucht is op een kleine zandkop ontstaan, omdat er op de grotere ruggen geen plaats meer was. Het wordt als volgt omschreven: Ter Wisch is een puur agrarische wegbuurschap dat in de 19de eeuw is ontstaan.Hoewel ik nog nooit van een wegbuurschap heb gehoord, lijkt me de betekenis wel duidelijk. Overigens kom ik er ook niet door, maar sla eenmaal op de Wischluiweg nog voor de eerste boerderij linksaf, een veldweg in. Deze loopt geflankeerd door struiken en bomen midden tussen de akkers door. Na het passeren van een bosrand kom ik weer bij de beek, die even later in gekanaliseerde vorm langs de Sellingerstraat loopt. Maar liefst anderhalve kilometer loop ik over het fietspad langs de beek en de straat. Veel verkeer is er niet en ik loop nog steeds door een akkerbouwgebied met vergezichten. En ach, zo nu en dan een weg is in ons dichtbevolkte landje niet te vermijden.
Bij het gehucht Ter Haar (betekent op de zandige heuvelrug) ga ik een fietspad op en kom even later op een graspad. Het pad loopt door enige bosjes (het Meebosch) en ik steek voor de zoveelste keer de Ruiten Aa over, die hier weer heerlijk kronkelt. Overigens is het Meebosch samen met o.a. het Mantingerbos een van de oudste bosgebieden van Nederland. Van het Mantingerbos is zelfs bekend dat er vanaf de prehistorie bos heeft gestaan. In het Meebosch ligt volgens mijn wandelboekje ‘verscholen in het kreupelhout de dijk van het tramlijntje Ter Apel – Winschoten (uit 1915 en 37km lang). Het is me niet opgevallen.
Niet lang daarna kom ik in de buurt van Ter Apel. Het dorp is wereldberoemd door het AVIM (Aanmeldcentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst) en het Centrale Organisatie opvang Asielzoekers (het COA), waar asielzoekers onder de blote hemel mochten slapen. Maar Ter Apel is ook een gezellig dorp, met talrijke winkeltjes. Helaas wordt ook deze plaats niet door het Naoberpad aangedaan en mis ik bijvoorbeeld de aanblik van de prachtige neogotische Willibrordeskerk (1880) . Hoewel niet oud, ziet hij er wel schitterend uit en had hij in de route niet misstaan. Vlakbij Ter Apel zie ik in de verte een ‘wat ruimer huis met een trapgevel’ staan en met een enorme schuur er voor (die er achteraf achter blijkt te staan). Het pand is op Google Earth geblurd en ik heb niet kunnen ontdekken wat zich daarin bevindt. Wel kom ik door een laan met aan beide kanten een dubbele rij beuken(?). Dat geeft wel aan dat er hier mensen woonden die een zekere mate van rijkdom wilden uitstralen. Niet veel later bereik ik het Boschhuis (een mooi hotel) met daartegenover het klooster. Deze gebouwen zijn in ieder geval niet geblurd. Klooster Ter Apel is een uit de 15e eeuw daterend voormalig klooster. Het conventgebouw is in gebruik als museum voor klooster- en kerkgeschiedenis en religieuze kunst onder de naam Museum Klooster Ter Apel. Het is een uniek klooster want het staat sinds 2000 op de werelderfgoedlijst van Unesco. Het klooster heeft een kruidentuin waarin maar liefst 130 verschillende heilzame kruiden worden gekweekt. Omdat ik de betekenis van convent niet ken, heb ik dat thuis opgezocht: De term convent heeft meerdere betekenissen: een klooster, een vergadering of een gemeenschappelijke woning in een begijnhof. De term stamt uit het Latijn van conventus, samenkomst (volgens Wikipedia). Weer wat geleerd. En voor diegenen die niet weten wat een begijn is: Een begijn is een alleenstaande vrouw die zich terugtrok van de wereld en een vroom en kuis leven leidde. De mannelijke tegenhanger wordt een begarde genoemd. Ik bezoek heel even het klooster en slaag er in een paar foto’s te maken. Omdat het me te veel tijd kost om het klooster en het museum even rustig te bekijken, besluit ik na een blik om de hoek het klooster het klooster te laten en mijn tocht te vervolgen.
Hierna loop ik bijna 2 kilometer door een bosgebied, waar ik langs de Bosbeek loop. (De Bosbeek bij Ter Apel verbindt de Drentse veenbeek de Runde met de Groningse beek de Ruiten Aa.). Op een hoekje zand bij de beek zit een moeder met een stel kleine kinderen die daar aan het spelen zijn. Water en zand is een prima combinatie, want zo te zien vermaken de kinderen zich daar best.
Even later kom ik (alweer) bij het Ruiten Aa-kanaal waar ik deze keer via een kabelbaan het kanaal over mag steken (zie foto). Dat gaat gemakkelijk en wat opvalt is dat het er allemaal zo keurig uitziet. Hulde daarvoor.
Na nogmaals 1,5 kilometer door een bosgebied kom ik op de een weg die over een oude leidijk loopt. Deze leidijk is hier vanuit militair oogpunt ooit aangelegd om het Bourtanger Moor nat en ontoegankelijk te houden. Het is nauwelijks te geloven, maar dat veengebied was een paar eeuwen terug nog 3000 vierkante kilometer groot.
Lopend over de leidijk kom ik langs een racecircuit met de naam de Polderputten. Het is een ovale racebaan die sinds 1979 gebruikt wordt voor autoraces: de NK Ovalracing wordt hier verreden. Heb ik nooit geweten en helaas krijg ik er ook niks van te zien. Dat zal ongetwijfeld wat met mijn onoplettendheid te maken hebben maar vooral ook door de bosjes die tussen de leidijk en de racebaan staan.
Even later kom ik door de oude Redoute Barnflair die ook wel de Batterij genoemd werd. Na de eerste inval van Bommen Berend in 1665, werd deze Redoute in 1666 aangelegd, ‘om d’overkomst en de passagie van die van Westphalen over het moeras een waeckend ooghe te houden’. De wallen zijn verdwenen maar de gracht om de Redoute is nog duidelijk te zien.
Hierna loop ik over de leidijk naar het Ter Apelkanaal. (In het Gronings is het Troapelknoal.) Ik ben nu bij het gehucht Barnflair en ben nieuwsgierig naar de herkomst van de naam: Barnflair klinkt Brits, maar het buurtschap in de gemeente Vlagtwedde heeft niets met de Britten te maken. Barnflair (spreek uit als ‘Baarnfleer’) letterlijk ‘vledder’, een benaming voor moerassig veen, dat ‘barn’ (brand, brandstof) leverde. Kijk, zo’n verklaring is mooi meegenomen, want ik wist ook niet dat de naam Vledder bij ons in de buurt is afgeleid van ‘moerassig veen’.
Ik moet hier even een kleine honderd meter over de Ter Apelerweg, waarna ik het Ter Apelkanaal oversteek en via de Matenweg op een graspad terecht kom langs het beekje De Runde. Dit was oorspronkelijk de bovenloop van de Ruiten Aa, maar door demping is dat nu niet meer het geval. Het Naoberpad blijft na Barnflair de Oude Runde volgen, die hier bijna parallel loopt met de Nieuwe Runde. De oude beek is hier vrij recht en dat zal ongetwijfeld met het landschap te maken hebben, want als ik de Munsterseweg ben overgestoken slingert de Runde weer prachtig richting Emmer-Compascuum. Maar voor ik bij die plaats ben, passeer ik eerst nog het kunstwerk ‘Fort voor het water’ een onderdeel van het project ‘Was getekend de Runde’. Helaas heb ik daar geen foto van, maar is hij op Google Earth vrij gemakkelijk te vinden.
Even later loop ik net als de Runde dwars door Emmer-Compascuum. Deze naam duidt oorspronkelijk op het gemeenschappelijk weiderecht in het veen van de ingelanden van Emmen en Bargeres. Ik citeer mijn wandelboekje: Ook de Duitse boeren maakten gebruik van deze gemeenschappelijke rechten. Deze weiderechten bleven zelfs bestaan na de vaststelling van de staatsgrens in 1824 . Het begrip naoberschap bleef zelfs toen dus in stand:Naoberschap is een sociale verhouding binnen een kleine, vaak boerengemeenschap. Het compascuum is pas in 1862 opgeheven, waarbij de Duitse boeren als schadeloosstelling een strook Nederlands hoogveen pal langs de grens kregen.
Hier past overigens wel even een kanttekening bij, want het was niet altijd maar pais en vree. Het ging dan vaak om schapen die op een omstreden stuk grond graasden. In 1649 werden namelijk Münsterse schaapherders overvallen door veertien Holländer die hen 120 schapen afhandig maakten. Die werden later door een grote groep Münsterse boeren weer terug ‘gestolen’, wat een Duitse oorlogsveteraan van de Dertigjarige Oorlog (1618 – 1648) de volgende uitspraak ontlokte: ‘So moi heft in de dertigjaörige Krieg nich gaon’.
In ieder geval krijg ik van Emmer- Compascuum zelf weinig te zien en loop ik bij de enorme visvijver aan de zuidkant zelfs even verkeerd, omdat de Naoberpadtekens bij de sportvelden erg ongelukkig zijn aangebracht. Gelukkig kom ik er snel achter en keer op mijn schreden terug.
Daarna loop ik door de landerijen naar Foxel. ‘De naam betekent: vossenhol. Alleen aan de westzijde van de straat staan woningen. Aan de oostkant, nabij het zuideinde, staat één gebouw: die van de sterrenwacht. Maar daar krijg ik weinig van mee, omdat het Naoberpad de Runde blijft volgen en ook hier bosjes het zicht op Foxel bemoeilijken. Voor ik bij de plaats kom waar Saakje op mij wacht, krijg ik nog wel een prachtig beeld van Wiebe Russchen te zien. De ondertitel luidt: ‘stuwende kracht tegen de stroom in’. Wiebe heeft zich ingezet voor realisatie van het plan De Runde. (‘De Runde bij Emmer-Compascuum wordt aangepast om de aansluiting op de Ruiten-Aa te kunnen realiseren, de waterkwaliteit te verbeteren en de omgeving van de Runde te herinrichten.’) Zijn linkerhand is gebald (onverzettelijk) en de rechterhand is uitgestoken (gevend). Het is tevens een eerbetoon aan alle vrijwilligers.
Niet veel later zie ik aan de overkant van De Runde ons rode busje staan en heb ik de etappe, die ik voor vandaag in gedachten had, volbracht. Op naar de camping.
